|
|
|
हातमा तालामतमामकामाममहमतहतमत क) ई 1000 आफ जज जि विवि वव् ॥॥॥॥॥॥॥॥॥॥॥॥॥??ि?ि?ि?ि?ि?ि?ि?ि?ि?॥
तिाशमामालातालालोसिमाशनाताभाागाकामालाामीकताममााााामारकाभाानाभावलाकगाामाााााा11141 मा ालाामाााााााामााााााााााल॥०७०७०७००००००००००००००००७बा बबाल ााालाबाालाहमग812। 1822? लाम 0 0
न्यी
कसरी परिपूर्ति गर्ने भन्ने अहिले
जटिल प्रश्न छ | अहिलेको मूल्यमा
7 ती सबैको पुनःस्थापनाका लागि
झण्डै डेढ अर्ब रूपियाँ आवश्यक
पर्छ| सयौँ वर्ष लगाएर हाम्रा
॥ पूर्वजले सिर्जना गरेका कीर्तिहरू
।: जसरी क्षणभरमै ध्वस्त भए ती
“ सबैलाई जतिसक्दो छिटो मर्मत-
£ सम्भार एवं प्रुनःनिर्माण गर्ने विषय
आफैँमा महत्त्वाकाक्षी हुन सक्छ |
॥ हल गफमा पूकम्ध र त्यएका पकराकम्पतबाट
विश्व सम्बटा सूचीमा सूचीकृत वथा नेपालक
%खष्ट्रिय तएवकी मगटा श्रीयशूपतिताधकी अ्रन्टि
प्ररँहिकी पशुपतिश्वीत्रमा रहेका आतेकी पन्टि, ग्दुप,
6मठ, आश्रृठ, आल, ,खटी- गीवा तका जेकाएकी;
पठरलितिधिन्त 7 आरेबी प्राचीउ पूतिउकनाक्निमा,
८ टिक ढ्नि अ्रपाकी छ । त्यहाँ बरी यति तहल,.
पुरीएर र ल्ा रुजारा बज्न एक बा रर एट]
१2002२३2 ङ "
अल्का, पहाडी क्षेत्रका घर एठ
प्राशाका तार आएकी गी एी ठो
(/ 17720777। :-209/त्टव्टुट टु९एढदाट रल्या/र।)
त ठ्रीगतप त, बलव ॥01 0, हुताजपिहक
र पशुपति परिसरका कही शिवालय र मन्दिर तथा
दक्षिणामूर्ति मन्दिर, ताग्रेश्वर मन्दिरहरू बाहेक सबै
महत्त्वपूर्ण सम्पदालाई कुनै न कुनै रूपबाट क्षति
तुल्याइदियो। साँच्चै भन्ने हो भने विनाशकारी
भूकम्पले पशुपतिक्षेत्रका लगभग ९५५ सम्पदालाई
एक किसिमले ध्वस्त पान्यो । बचेका सम्पदाहरूमा
पनि मर्मत-सम्भारको खाँचो छ । यसका लागि निकै
ठूलो लगानी लाग्ने देखिएको छ । पुरातत्व विभागको
सहयोगमा मत्के-बिग्रेका सम्पदाहरूको सूची तयार
पार्ने काम भइसकेको छ। सरकारले यी अमूल्य
सम्पदाको पुनःस्थापना तथा पुनःनिर्माणमा कस्तो नीति
लिन्छ ? कसरी कार्यक्रम तथा बजेट व्यवस्थाका
लागि सहयोग गर्छ ? त्यसले तै भविष्यको खाका
तयार हुने हो। प्राचीन मठ, मन्दिर, स्तूप,' चैत्य,
विहार, पाटी-पौवा, सत्तललगायतका जति पनि
घरोहर अहिले विमाख भए, ती सबै हाम्रा सम्पदा
हुनु, निधि हुन् । तिनको जतिसक्दो चाँडो पुनःउद्वार
गर्नु राज्यको कर्तव्य हुन्छ ।
८ भत्के-बिग्रेका सम्पदाको मर्मत-सम्भार,
पुनःनिर्माण तथा पुनःस्थापनाका लागि तिनको महत्त्व
र उपादेयताका आधारमा प्राथमिकतामा राख्दै (१)
जत्काल गर्नु पर्ने, (२) केही पछि अल्पकालमा गरे
पनि हुने तथा (३) दीर्घकालिक यौजनाका आधारमा
क्षेत्रात रूपमा सम्पदाहरूको सूची तयार पारी
कार्यारम्म् गरिहाल्नु पर्ने देखिन्छ | साथै, केही यस्ता
सम्पटा त्यहाँ छन्, जसलाई वुरुन्त नमत्काउने
हौ भने त्यहाँ ठूली क्षति हुनै देखिन्छ । त्यस्ता
सम्पटालाई मल्काउनुमन्दा अघि आवश्यक “डइङ्ग
पर्व तस्वीरहरू तयार पारी" जस्ताकी तस्तै बनाउनै
गरी विवरण तवार पारिहाल्नु पति, जरुरी देखिन्छ ।
तत्काल मर्मत-सम्मार नगरे भत्कने अवस्थामा पुगेका
ठूला संरचनासहितका सम्पटाको संरक्षणन्सवद्धन
एकदमै चुतीतीपूर्ण छ बजेटको दृष्टिकीणले साथि
तिनकी निर्माणमा लागे सपव तथा जवशक्तिकी
उपलब्धताका दृष्टिले पनि ।
सायटाहरूकी पर्मत-सम्मारमो आवश्यक
पर्नै जनशक्ति अहिलेकी सबैभन्दा ठूली बात्रक बन
सक्रछ कितभति कुशल डकर्मी, सिकर्मी, लौहकर्मी
पन पापा चित्रकाहरुू को अ्पाव पितान्न
खर्टाकट गाएका अवारथा आहली छ । बि.सं, २००७
अघि जुन किसिमले वीर्ति राख्ने होडले शिल्पकार र
कालिगढहरूलाई कामकी चापाचाप विवी, ली
सनत
/हुनछन तल? । सत, आवारित्रयाई कुर
[शिक्काहनुछी आपुना अननतिलाई पट्रायरावे करार
थिकापरात ब्रा सनतिले दुख्यीली कार्वपि चायै
१ टेलर बा पनाजले उनीहरुको उपपीतीडा री
कछ, उयकी कारण बास्तुकलाणा, कलाबतिमा
/७०४ ९ काली रिरापस हन ता रतीवनाकी
० ॥र वे राषररँ र ररर
पशुपतिक्षेत्रमा २०७२ सालको भूकम्पले
भत्के-बिग्रेका जति पनि सम्पदा छन्, तिनको कम
से कम तीन वर्षभित्र सम्पूर्ण मर्मत-सम्भार, संरक्षण-
संवर्द्धनको कार्य सक्ने गरी योजना, कार्यक्रम तथा
सोही अनुसार बजेट व्यवस्था गर्नु उपयुक्त हुने
देखिन्छ । मर्मत-सम्भार र पुनःनिर्माणलाई जति धेरै
समय दिइन्छ त्यति नै कीर्तिको महत्त्व घट्दै गई
अन्ततोगत्वा सम्पदा नै विमाख हुने स्थिति आउँछ ।
यो कुरा वि.सं. १5८० को भूकम्पमा जति सम्पदा
भत्के-बिग्रे, ती सबैलाई पुनःस्थापना गर्न सकिएन न
वि.सं. १९९० को महाभूकम्पका बेला बिमाख भएका
५७ र ७040 प्रदान कारक)
०७७ “बन 0
०000" यु 0 2०1 (१
00:20 छ" हन 00 २ 2 0200 |
1920 0३५ 2 द्र छट 0,
|: 2147) “९९ 00 ४ त
१ “27 त १ 0 हि 2
0 220 न न री तिन!
१. फक 2.) 0: 0 140
10 १, 0000 0
गर « । ४ ४04
१ 00 ४ ति | १
१000 दु ११ क 2]
४; ५ « ७०,4४० हट ८०८३ ७०७७ विकि क 1
पशुपतिक्षैत्रकी विश्वकप मन्टिरकी गुम्चज
छ 0 / १ गै क १ 1
सबै सगदाको परि गरे अविध, बी, बै
गैशलमा “शति पछि छन् त्यति पूर्ति छ, जी
प्र छन त्यति पछ्टि छन फोर कपाएकी ढयागि
विल्तरी तरीट हुनै प्वितिपा जी गइरहिकी छ त्यै
दुखद छ। श्राचीत आयदाहरूको जौगाइ व्यवतधित
दाल गर्न एकेरी बा जार फा जषालकी पीलिक
प्रा पलार नारा श्ँच ओ्राडन 7/बल्् । 7 राजी)
छ।
वर्तमान सार्वजनिक खरिद ऐनको परिधिभित्र
बसेर भत्के-बिग्रेका सम्पदाहरूलाई यथासमयमा
संरक्षण, संवर्द्धन गर्न सकिन्छ भनेर सोचियो भने
त्यो गलत हुन्छ। त्यसमा केही परिमार्जन, केही
संशोधन, केही परिस्कार जरुरी छ । हात-खुट्टा बाँधेर
काम गर भन्ने किसिमका ऐन-नियमलै चाहेको
जस्तो समयमा राम्रो परिणति आउने सक्तैन । स्तरीय
किसिमको काम हुने, चोरी-चकारी र भ्रष्टाचार गर्न
नसक्ने, गरेमा कडा दण्ड-सजोय वा कारबाहीको
व्यवस्था भने गर्नैपर्छ । अनुगमन र जाँच-परीक्षणको
0// 006 7“) अवीकलख्रिहनिजीकव 00 0000 .,
प्रमावक्ररिता हुन नेसैवीकलििहलोकोकव शाकारी
मवग, सगचता र आगदा देयैतीये कीवीस्थाधि युगोका
दैखिन्छन् । पूकाण अहिले एफ बहाता बन पृःवी |
पदा क्षैत्रका पाहरू कम्ती ब्रताझी । व्यपका
ली अरमद समदा अतुकूलबी पागटाह अपनाउन
अकै र परीपाला गराउन अकै अहिले करी गर
बाकि बेला छ ।
यो आपद्को घडीमा नीति, नियम, प्रक्रिया
र कार्यान्वयन सबैमा “फास्ट ट्रयाक' नहुने हो भने,
महिना, वर्ष गर्दै सम्पदाहरू प्रतिकी चासो र महत्त्व
विलय हुँदैजाने . अवस्था आउने ठूलो सम्मावना
रहन्छ । साथै, विकासकी पनि बाधक बन्न सक्छ |
अहिले जुन अवस्था नेपालमा आएको छ, यसलाई
देश बनाउने महत्त्वपूर्ण घडी सम्झेर, राजनीतिमा
नमिलेका, हुन नसकेका विषयहरूलाई थाति राखेर
मए पनि सुझबुझपूर्ण एवं योजनाबद्ध ढङ्गले काम
गर्ने हो मने पाँच वर्षभित्रै धेरै काम गर्न सकिन्छ,
जसले नेपाल र नेपालीको गौरवलाई शिखरमा
पुन्याउन सकिन्छ।
भर्खरैको महाविनाशले पशुपतिक्षेत्रको
गुरुयोजनाले निर्देश गरेका विकास-निर्माणका
कार्यहरूलाई कुनै न कुनै रूपले अवरुद्ध
तुल्याइदिएको छ | मर्मत-सम्भार एवं पुनःनिर्माणमा
अब समय र बजेट खर्चनु पर्ने भएको छ। यसै
सिलसिलामा अब गरिने संरक्षण-संवर्द्धनका कार्यमा
अत्याधुनिक प्रविधिलाई पनि अपनाएर पुनःनिर्माणका
कार्य गर्न सकिएमा कुनै पनि कीर्तिको आयु बढ्ने
देखिन्छ। अबका दिनमा सम्पदाहरूको जोगाडमा
केवल इँटा, काठ र बज्रले मात्र परम्परागत रूपमा
जीर्णोद्धार, संरक्षण, संवर्द्धन गर्छु वा गर्छौं भन्यौँ मने
त्यो समयलाई चिन्न नसकेको भन्ने हुन्छ| हाम्रो
आफ्नो पहिचानलाई पनि कायम गर्नै, नयाँ-नयाँ
प्रविधिहरूलाई पनि आत्मसात् गर्नै गरी प्रविधिलाई
भित्र्याउनुपर्छ । पशुपतिक्षेत्रमा विनाश भएका
कीर्तिहरूकी सूची र तिनको अवस्थालाई हेर्नै हौ
भने निम्नानुसार वर्गीकरण गर्न सकिन्छ :
(१) मर्मत-सम्भार गरे हुने मठ-मन्दिर एवं
सत्तलहरू ; ॥
१ श्रीराममन्दिर २. श्रीलक्ष्मीनारायण मन्दिर
परिसर ३, पन्ध्र शिवालय परिसर ४. मृगस्थली परिसर
५, चार शिवालय परिसर, बनकाली ९, गौरीघाट
परिसर १०, उपेन्ट्रेश्वर परिसर, जयवागीश्वरी १३,
मजनधघर, पशुपति परिसर १४, किरियापृत्री घर १४,
भण्डारी गुढीघर १६. राम मन्दिर प्राङ्षणको ठूलो
सत्तल १७, गीरखेताध मन्टिर पश्चिमकी घुमी
सत्तल १०, पशुपति आगमघर २०. बनकाली सत्तल
२१. उमाकुण्ड परिसर २२, चाबिहार परिपर २३
कुलानन्द झा सेल २४, तिर्गला अखडा २/
श्रीराम पन्टिर/लईमीतारायण पन्दिर परिसर अचल
२६ बन्ट्रै हँ सगल ०७: श्रीशजराजशवरी पन्दिर
शयीनितिक पछ [कि छक तरेशलकाकाह उुरहिलि
(भा तिको जोक्तान आएका पुततिर्षाप्र तार्नु
प्रबशाला, बनन पुर्ब पाटी-पौबा
१. ठ्रीपशुपतिवाधक्ी बान्सा घा २
गङ्गा अचल ३, बग्न घा ४, पञ्चटेवल
जीषरा पाना / पती हल गहन एरिना
पत ५ गाएउीी रा पण ५ एता जहान
किनाराको सत्तल ९. विश्वरूपा चीधरा सत्तल १०.
सप्तमी सत्तल ११. दाउरा गुठी सत्तल १२. विरामी
कुरुवा सत्तल १३. सूर्यघाट सत्तल १४.पन्ध्र शिवालय
सत्तल १५, आर्यघाट पुलपारिको एकनाले सत्तल १६.
वत्सलेश्वरीस्थित सरस्वतीपाटी १७. जितजङ्ेश्वर
सत्तल १८. अमरकान्तेश्वर, सुरेशकान्तेश्वर सत्तल
१९. प्राणमुक्तेश्वर २०. गोपालजी सत्तल २१.
गोरखनाध मन्दिर पश्चिमको आवासगृह, गोठ पर्व
समाहल २२. किरातेश्वर मन्दिर चौघेरा सत्तल २३,
कुलानन्द झा सत्तल पूर्वपट्टिको पाटी २४. ढोद्यछें २५,
गौरीघाटस्थित चार शिवालय सत्तल २६. महास्नान
घर २७, महास्तान मान्सा घर २५. कुलानन्द फा
सत्तल २९. गुरुज्यू सत्तल ।
(३) मर्मत-सम्भार गर्नुपर्ने मन्दिर :
१. श्रीगुहेश्वरी मन्दिर परिसर २, तीनवटा
शिवालय, कोटिलिङ्गेश्वर परिसर ३. श्रीराम मन्दिर,
आर्यघाटपारि ४,आठ वटा शिवालय, मृगस्थली ५.
अनन्तेश्वर ६. आगम घर, पशुपति ७. निर्वाणेश्बर
मन्दिर ।
(४) पुनःनिर्माणा गर्नुपर्ने मन्दिर :
१, श्रीलालगणेश मन्दिर २, श्रीविश्वरूपा मन्दिर
२. श्रीजयवागीश्वरी मन्दिर ३, श्रीमुवनेश्वरी मन्दिर
४. श्रीचन्द्रविनायक मन्दिर ५. श्रीगोरखनाथ मन्दिर
६: श्रीजितजङ्गप्रकाशेश्वर मन्दिर ७, श्रीपञ्चदेवल
५, श्रीराधाकृष्णेश्वर, आर्यघाटबाट मृगस्थली
जाँदाको सिढीकी दाँया ९. श्रीत्रैलोक्येश्वर मन्दिर
आदि, गुहेश्वरीमन्दिर बाहिर १०, गौरीघाटस्थित
चार,शिवालय र परिसर ११. सुरेशकान्तेश्वर १२.
श्रीशङ्कराचार्य मन्दिर १३. श्रीताराप्रकाशेश्वर मन्दिर
१४, चौतरिया शिवालय । /
पशुपतिक्षेत्रमा मएको नौक्सानीलाई कसरी
परिपूर्ति गर्ने मन्ने अहिले जटिल प्रश्न छ | अहिलेकी
मूल्यमा ती सबैको पुनःस्थापनाका लागि झण्डै हद
अर्ब रुपियाँ आवश्यक पर्छ | अप्री वर्ष लगाएर हाम्रा
पूर्वजले सिर्जना गरेका वीर्तिहरू जसरी क्षणमरपै
च्वरत मए ती सबैलाई जतिसक्दौ। छिटी पर्षत-सम्मार
पर्ब पृनतिर्माण गर्नै विषब आफैँमा महत्त्वाकांक्षी हुन
सक्छ | यसका लागि जनयहमागिताकी सप्मावमा
पनि कुनै त्र कुनै रूपमा देखिएकी छ र दाताहरु
आइरहनुमएकी छ । अरकारले दिन अनुदान बसका
लागि अञ्जीवनी हुन सक्छ । झण्डै चा वर्षटेखि
पेटीघाठी पारदर्शी बताएर विशैषपूजा २ ॥०७ 12
; पशत तपुतीर पविष्यकी कल्पाता; ॥
अबस्थामा आफ्नी घो आफ्टले पक किमिपैले
वृक्षाापाव गरीटिएको छ । यति हुँडाहुँदै पनि हौ
नेखाई पर्व ३ आत्पशक्ति बढाए पशुपतिक्षेत्रका
जक थापटालाई पुत्थापित गर्न अब त्रेपाली,
छ जहाँ ।हेका छौँ, सबिको "नमा, वाचा, कर्ममा
शाहितका हारिकि चरा श्रपीरार छ । क
त हा हन मर्का पा नप 0010 0000 0000 री न 20 हन तन नक उति क कन क
|
|
