צייט

ANS0000034_00001.pdf

פת אײז, װעלט־מלחמה
צו דער צװײםער
{צו פרץ׳יעים פינף און צו׳ואנצעסטען יאהר-צײט>
נ־׳-י נעא פמיג (ספעציעל פאו רי ״צײט״)

..1940 ,ן2611 !}•1(^ ^מס^מס,!
■ י ■^■■————■3■——■
אןן אניפאניג פון דער ערשטער
װעלט-מלהמה (אןן 1915) איז פרץ
געשטארבען, ,און איצט — -אןן ני_ינ-
צעהן פערצןג —.,בי_ים אנפאניג פון
רער צװןןטער װעלט-מלחמה, ופײעךט
די אןדישע ליטערא׳רישע װעלט —־
א צוכראכענע, א האלכ-חרוב׳ע —
פרצ׳ם יפיןסף און צװאגצןגםטען יאה׳ר־
צײט.
׳פריהצײטיג און טהאוגייש אןז גע-
װען דער טויט ךעם איידישען
פאעטלראמאנטיקער און אןרעאלי׳םט.
ער אןז נ-א,ך, ׳פול געװען מןט שעיפ-
פערישער עגערגיע; ער אןז נאך
כיכורת געװען נײע רינגען צו שמן-
רען און ׳ארגינהעפטען איץהער ״גאל־
דענער ׳קייט." ,און ,אורומגערינגעלט
פון צעהנרליוגער ױנגע אןרןשע ידייכ־
טער און קןנםטלעח א,ון ׳פון מאםען
ױנגע חםירים און ׳פארעהרעח האיט
ער געשטראהלט אןבער׳ן פויילישען
אןרענטהום טאקע װן א מאודערנער
רבי — וװי א .גװ׳םטןגער און ראשאנ-
-טןישער ױרש און "אןןנןקעל״ פון די
אימאלןגע פאעטען-צדיקים. און
ם׳אןז געװען ״שמח׳ה במעונ&י״: דן
פוילןש ־ אןדןשע קןנםטלעחשע װ
גענד הא׳ט געהאט א רכי׳ן — פ,רצ'ן,
און האט זן׳ך ׳געפרעהט מןט׳ן רכי׳ן
— מןט פרצ׳ן.
נעא־ח^יחןשער רבי אןיז יפרץ
געװען אןן רער אן-ךי׳שער ?ןטערא־
טוח א ׳כאהעמןש - קן׳נםטלערישער
רבי.
נןט ,אזןאן גרויםער רכי װן -ךער ;ןןרע
מענדערע מוכר ספרים אן-ז ,געװען
פאר, פרצ׳ס .רור שרןןכער, אכעי 8
מעך,,ר ראמאנטןשער רבי אןז פרץ
געװען: טאקע .א׳ מעהר חסיד׳ןישער;
ס׳אןזי טאקע נןט געװען אװי ׳ח תור׳ה,
װא-ם פרץ ה׳אט געלעהרגט, נאר רן
אטמאםפערע — די התלהב&ת, דער
ברען אין אי׳הםי און יארום אןיהם.
ש׳השמחה במעונו. פון מעגדעלע׳ן
האכען געלעהרנט רערװא׳קיםענע/
רי_יפע און ׳גרויםע שרײבער (1י שלום
עליכם און כיאלןיק) און זיי און
צעהנרלןגע אגרערע זענען ׳געכלןבען
מענדעלע׳ום ״אןןנןקלאך״ אין
תלמירים זןןער גאנץ לעב^גן•
פ-רץ אןז -געװען ,רער רבי יפון רער
ױגענר, װעלכע הןא׳ט אן׳הם ׳ליעב גע־
האוט מעהר אפשר צוליעב זײן פער-
זענלןכען צויבער, צוליעב זי_ין זאפ-
טןגער פערזעגליןבקײט, צויליעב רער
״שכוגה פון שאופען״ װאם הא-ט
שוטענדןג וגערוהט אוי,ף פרצ׳ן, און
װאו פ,רץ האט זי,ך -געפ/יגען.
דער ,זןןהע מענדעלע האוט געהאט
א אילטע גשמה —־ ןאלט און קלוג װי
ח בנםת יישראל, װן דער אירןשער
וגלות, װ? ״ודי קרוין פון רער כריאה״
אליןן. אלט, קלוג און ערופאהרען.
פ,רץ היא׳ט געהאט א ױנגע . נשמה,
דערפאר האט ער אװי אפעליתט צו
דער נןט-רװפער, יגרינער ױגענר.
יפ-רץ ׳געהערט צ,ד רי שרי׳פטשטעלער
און קןנ׳םטלער, װאם זייערע מןןנםיטע
פיארעהרער זענען גיאר ױנגע מעגשן;ןן.
פון מעגדעלע׳ן האבען וגעלעהרנט
רגיופע קרןטן׳שע שרגיבער און לעזער.
מןט פירצ׳ן הא־ט זןך מןןנםטען גע-
קװןקט אונזער ױגענח
פרץ האיט געהאט א ױגגע נשמה,
ער .אןז יגעװען חאוס וװאם מען רופט
א ־געבוירענער פיהרער פון ױגענר.
און פרץ האט זןך אם ביעםטען גע-
פןיהלט װען ער אןז ־געװען מןיט ױנגע
מענשען; און װאם ױנגער זןן זענען
געיװעז אלץ כעסער און ױנגער האט
ער יװר !עפיהלט.
און ױנג אןז ער געװען װען ער איז
געשטארכען, כאטש ער אןז געװען א
זעכצןוגעח
אכער אגיראפא אןז פלוצלןינג אלט,
גירוי און בארבאחש רעאלןסטןש גע-
װארען ופאר דעם װנ-גען, ראמאנטי-
שען און אןדעאלןםטןשען פירץ — די
ערשטע װעלט־מליחמה אןװ אויםגע־
בחא׳כען.
אגיראיפא אוין דן גאנצע װעלט אןז
ארי-ין אןן א ני_יער ליא־נגער ת־קופה פון
סאציאלע ק,אטאקלןזמען —־ מלהמות/
רעװאלוציעס, קיאנטר־רעװאלוציעס
ט״ו אוי׳פוגעהןטעין
פאלקם-ליערער, וװיאס אןןנס אןז כא-
קאנט ׳אלם ״אז ישיר״ און ראם צװןן־
טע, א קילןןן, צװןן-םטראפןג ליע־
ד^יל, װא־ס מרי,ם ורן נכיאה תאט גע-
זונגען. .װן עס זעהט זןך אוים, זײ-
נען ח דאזןיגע לי׳ע-דער, כפרט ראס
מרים-ליעוד/ גע־װארען געזונגען אןן
א ײךװל ףװ יפרליען יױ דער כאגלןי-
'ונגי^ון מוזןק און טענץ. עם אןז
ף׳א< מין װעקיםעל-געזאנג פון א כזןר־
פרויעיך רויאם פי_יערט אןן ׳רעם ליער
דעם נצחון פון טאג און ,װאם װערט
תמיד אןנטאנןרט פין אןןן פ׳רוי/
ב׳שיעיה דן אןכערןגע ־פרויען כאפען
אוניטער ־דעם טאן אןן כאר און זןנ־
גען מןט. אןן תנ״ך ׳געפןנען מןר
דערפאר ,ירן כא<צןןכנונ<ג פון ״ותען״
פאר דער הויפט-זןנגערןן, כעת װען
רער באר פון פרויען ענטפערט
הןןםט ראם "ותאמרנה.״
אןן אמאלןגע, כןבלןשע צכיטעו,
און נאך צום טןיל הגינט אןן אריענט,
האט מען זןך נוהג יגיעװען, רעב
העלר, ײ׳אום קומט עררן׳ק פון א זיעג-
רניבען קאמפף, מקכל -פנים צו זװ׳
מןט א סך עהרונג און פיאמפע. ח
פיײנע און אןןרעלע ׳פ׳רויען פון רער
שטארט׳ זנינען אןהם ואקעי׳גען. געגאג־
יגען מןט געזא,נג און טענץ, מןט פוי-
קען און טרומןןטען און אןהם לככור
געזונגען ודאם ליע־ד פון נצחון, װאס
האט ׳געצונ׳רען װן ׳א פלאם-פװעח
ארװנכרענגענרןג אלעמעןי א?ן א
שטןמונג ״פון התלהכות. מען האיט
ךעם העלד רערנאך געפןהרט אןן א
שונא, ׳װ־א־ם מןר ^ון ח גאנצע מענ
הװט היאט װען עס אןז געיהאט י ;מ־פראצעםיע אהןןם, כעת ח פרויען
פונ׳ם היטלערי/זם. ן.,האי-.>ן ׳.עטואנצט אק קאראהאר/
געזונגען און געשפיעלט.
י אט רעם לןטערארןשען מין• פ,ץ
פאלקסטןמלןכע זיעג-ליערער געפן•
נען מןר יגענוג אפט אןן ׳תנ״ך. כעת
ייפתה קומט אהןןם פון זי_ין קאמפ־ף
מןט ׳ח כני-עמון, דעדצעהלט אונז
רער םפר שופטים, קאפ. י״א, אןז
אןהש זױן טא׳כטער אקעגען געגאנ-
גען מןט פויקען און טענץ. דן זיע-
גען, װאים שאול און •דוד האבען גע-
האט •־אןכער דן פלשתים, האכען דן
פרויען אןן א.לט׳ען א״י געפװע׳רט
אװף יאן עהנלןכען אופן. אװי לװע-
נען מןר אןן שמואל א/ קאפ. י״ח
■אז פחיען פון אלע שטעורט יאין
פלעצער ־אןן ישראיל זי_ינ.ען אקעגען
געוגאנ׳גען דן העלרען פון ,דער
מלחמה מןט בעזאנג און טענץ, זןנ-
גענודןג א ליע-דעל: ״שאול האט גמ-
פאלקסטןמלןבע געשןיכטע װאלט יגע ' זענ-דער.״
יגרא־ד אןן דעם קאראהאחטאנץ
האט מען זיך באנוצט מןט א קור-
פץ א♦ נ, שיטענצ
״מעשי ידי טובעים בים ׳־אתם אומרים שירה?״
נןין, מןר זײנען נישט ׳קןןן הןמלןשע מלאבים,
צו זנין דאם, איז אויך גא-ר נןשט אונזער ׳פארלאנג,
און װעלען מןר ידעם שונא איצטער כןןקומען,
זןן יװעלען אלןןן זןנגען ד׳א,ם שירה-געזאנ-ג.
אןן אונזער זןדן׳גען כלוט אונז צו דערטרינקעו/
פארגןיםט ער עים אןכער דער גארער גאנצער װעלט!
און נןשט נאר א,ונז, און נן׳שט נאר אונזער בלוט--_
ס׳האט רער שטן זןך אןן ׳א, מענשיגעשטאלט פארשטעלט!
אן אויפכרויזענדןגער ים, אן אויופגעשוימטע׳ר,
אז ס׳אךכערגעיהט שוין יעדען מענשלןכען פארשטאגר:
איכזרװת און רציהה און מארד און טויט
אוי׳ף לןנקם, אויף. רעכטס און װאו ם׳דערגרןןכט ניאר זי_ין האנח
נןיןן, מןחזײנען נןשטיקןןן הןמלןשע מלאכים,
צו ,װין דאס, אןיז אויך יגארנןשט אונזער ׳פארלאנג;
אכער דער ים מןט שנאה צװןשען מענש און מענש
װן לאונג-נאך יװעט ער ברויזען און שוימען, וװן לאנג?
אי דאם גו-טע אןז מעכטןגער וװן' דאס שלעכטע —
אינזער נצהון אןצט, דאם װעט װין דער יבאװױז!
מןט דעס שוניא דעם בלוטןג-אכזרױת׳חגםטען,
אויסגעראטען עס זאל דאך שוין װערען אלדא-ס-בןןז —
צװישען הןמעל און ערד אןכע-ר דער יגארער װעלט,
אזא געיײאלטן׳גע פרןןד ם׳װעט דאס דעימאלט זי_ין!
אי מןר װעלען דעם שונא אצןנד כױקימעז,
װעט שוין שירה זןנגען כיכיכול ׳א-לױן--------------
און יװידער מילהמי,ת, און ,דער רא־
מאנטןקער א;ון אי׳רעאליםט פרץ,
װעלכער האט נאך געהאט אװי יפיעל
טי_יערע מתנו-ת אויםצוגראכען פון
דער ופארגאנגענהײיט, האט עם נןט
אוי-םגעהאלטען.
דער רןכטער, װאם האט געכענקט
.און ׳גערופען דעם ראומאנטןשען און
הןןלןיגען שבת ׳אןיז אןן אנפאנג פון
רער ערשטער וװועלט־מולהמהי גע־
שטארבען.
א,ין איצט יאןנ׳ם ערשטען יאיהר יפון
רער צװןןטער גרויםע-ר װעלט מלחמה
פי_יערען מןר אןדןשע שרװבער ,און
אידןשע לעזער, פרצ׳ם פןנף און
צ-װואונצן גיםטען יאהירצי_יט.
און װןפיעל טרויערןגער און טרא-
גןישער קענען מןר זאגען אןז יאט דער
אןצטןיגער פרץ יאהרצױט פון זי_ין
טויט צורןק מןט פינף און ציװאנצןג
יאהח
װען ער אןז א־װעק פון אונז האט
ע׳ר יאןינז ׳אןכערגעלאזט א ױנגע אפ־
טןמןםטןשע אןדןשע לןטעראטויר:
פרץ האט מעהר ,אפשר װן ח אנ־
רערע און גרעםערע מװםטער-כויער
פון אונזער לןטעדאטורי װ בא׳פרוכ־
פערט מן.ט אפטןמןזם און גלוי-כען.
נןט מענדעלע און נןט שלום עליכם
האבעז ׳איװי געגלװביט און אװי גע־
לויאלט ׳גלוי׳בען איןן אונזער שפראך
און לןטעראטור װן פרץ.
צװןשען אונזערע קלא-םןקער אןז
יפרץ געװעין דער גרעםטעיר קעמפפער
און אן״דאלאןג פונ׳ם אןדןשןזם, און
רער גרעסטער מאמין אין דער אן־
דןשער לןטעראטויר. ח אןידןשע אןנ־
טעלןגענטע ױגענד הא,ט פרץ כא־
גװםטערט יפאר דער אןדןשעיר לןטע-
ראטוח
און יװען נןט דער גרעסטער אי-
דןשער שרװבער אןז א-כער פרץ גע-
װען דעם יש׳ם המפוירש .ופון דער ױנ-
׳גער אןדןשער לןטעראטויח דער
פןהרער פונ׳ם ,אןדןש לןטערארןשען
איװאנגיארר, רער מקו-ר פון היאופען און
גלויבען.
און יװארשא אןז געיװען פרצ׳ם קרוין
שטאדט. ע־ם זענען יאוץ עם
זענעין אןצט, צו ׳אונזיער גלן׳ק, פאראין
באידװטענדע־ אןרןש-פוילןשיע שרייפט-
שטעלער, איבער פירץ יאןז געװיען און
אןז נאיך עד הױם דן נשמה פוןי רעם
שעיפ׳פערןשען פוילןשען ׳אידעינטהום.
דאם װא-ס מענדעלע אי,ז געװען
פאר דעם גרויםען אןדןיש-לןטעירארן־
שען צענטעך אדעם, איז יפרץ ׳געיװען
פיאר װארשא. און אפשיר נואוך מעהר,
װי_יל מןט מעהר יברען, מןט מעהר
חםיר׳ןשער התלהבות, מןט מעהר
פוילןש-אןידןשער זאפטן׳גקױט...
ארן פרץ, װען עיר אן׳ז געשטארבען
טןט ׳פינף און צװואינצןג י׳אהר צוריק,
האט אונז ׳אןבערגעילאזט ׳א גרויםען
לןיטערארןשען צענטער — װארשא.
מןט צעהנדלןגע׳ר פיראכטפולע, זאפ־
טןגע פוילןש-אןדןשע שרױבעח אי-
דןשע פארלאג^ה אייחשע צײטרניגען.
דאם אןז געװען יאין אנפאנג פון
דער ערשטער גרוייםער װיעלט־מלחמה
—• מךט יפןנף און צװיאגציג יאהר צו־
רןק. און אןציט, װען מןיר ??■עירען
ונין,־ פרצ׳ים, פןנף א,ץ צװאנצן-גסטער
יאהרצױט?'
שװערע פןנף און צוװאנצןג יאהר
זענען ארןבער פון וןנט י. ל. פרץ אןז
געשטאחבען.
שיװעירע ׳זעלבםט־קרןיטןשע יאח-
רען פון השבון הנפש, פון איבערשא־
צונכען יפון װעירטהע{/ פון צװןיפעל
און היא&נונגען, יפון האפנונגען א,רן
יאוש. אפילו פרץ אלןןן ׳אןז כי_י אונז
יפאר ח יאהרען אןיבערגעשיאצט און
אינטערגןףכאצט געװיארען. א םך
פין װינע אמאלןיגע׳ ױנגע חםידים זע-
נען עלטער געװארען און ני_יע לעה־
רער א,ץ מרריכים יגע־פונען. _־ 'ביז
ס׳אןז געקומען ח אןצטן־גע ציװייטע
װעלט-מלהמה. און דן פראזאאןש־
גרוי׳זאמע אןדןשע יאיון ׳א׳לגיעמײנע
װירהליבקױט פײערט אן-צט אוייפ׳ן
בארכאריש־םטען אופן דעכו יאהרצױמ
פױ דיר+ יעקב מיײיטליס
# לןטעראטור פון א פאלק װערט,
כיךוע, נן־שט געיכוירען מןט אמאל.
יליהיפוך, זן כויט זןך אויף יפון קרןןנע
התהל,ו-ת, בהררגה־-דןג, שרןטי נאך
שרןט. ׳זן װאקםט ארמאגןש פון
שװיאבע אנהויבען, פון אונזןכערע,
כימעט- קןניךערשע פרוכען, יכןז זן צו־
כלןהט זןך, רי_יפט אוים און ׳פונדע־
לוע׳ט זיך אײן אןן ׳,ךעם ־פאלקם־בא-
ךען אלץ שטארקער און שטאר׳קער.
מלכתהילה בואשטעיהט די לןטע־
רארןשע פראודויקציע פון א יפאלק
נןשט ׳ךוקיא פון גרויםע כאקואבטע
,װעורק, יפון נאװעלען/ רןיכטוניג, גע-
שןבטם-שרי_יכונ,ג א.ז.װ., יװאם װערען
עפ״י רוכ געושאפען פון יחידי םגולהן
פון באקאינטע מחברים און גאונ׳ןשע י
קןנסטלער. ילהיפוך, אןןדער עס
קומט יהער ג־רוי-סער שרײבער און
דןכיטער, רער מי_ייםטער פון שפראך
און פארם7 אןז א צי_יט פון ;אגאנןמער
פאלקס-שאפונג, יפון שאיפעץ כצבור,
רן צײט פוץ ״זןגגען און זאגע(•" א?ו
זי_ינע וליע־דער ררןקט ידאם ׳יפאילק אוים
זי_ין השתפכו-ת הנפש, זי_ין צער איון
צארן, זןנגט- עים אוים זי_ין פרןןר און
טירויער, כ־אוזןנגט עם אידער כאװןןנט
עם זי_ינע העל-דען און גײיםטןגע פןה־
רער; אןן זי_ינע ערצעהלוניגען גןט
עס אןכער זי״ינע ,געשןבטלןכע א|
כע,רלעכענן.שען און שפןנט דעם הלום
אויך א ׳גילןקלןכען עתיד; אןן רער
םיאטןרע ׳לאבטי עם און שפןא-ט עס אי
מןט ׳א כװםענדןגער איןחאניע פון
זןך זעלביםיט אין פון זי_ין םכיכה.
אויף ךער קולטור-שטו׳פע אןז (דאס
שןא׳פען נאך קאלע׳קטןיװ און טראגט
׳אויף זןך דעם חותם פון דעם 1יאנ^נן־
מען וכלל. ערשט מןט דער צי_יפ
װעין דאיס יפאלק װערט אןןנגעזעס
נער, כאװאוסיטזןנןגער יאויון ׳רי_יפ|
װערען אויך זי_ינע וגײםטןג
הצטרכות׳ן גרעםער יאון ערשט
מ׳אלט כאןװװזט זןך .אוי-ף דער פלא
ךער יהי׳ד ׳מןט זי_ינע שא,פוגגען, יפו•
רעמט זןך ופאמעלןך אידוייום א) אן
׳דןװידואל-קולטור מימ אלע איהרו
אטרןבוטען, כא׳קומט דן לןטעראטױ
דער חו׳תם יפץ א כאשטןמט?
ק ן נ ס ט ל ע ר ן ש ע ר פ ע ר ז ע נ ל ן ׳כ ק '_י ט.
פאלקם־לידעיר האכען יפאר רער לן
-טערטור-געשןכטע דעם זעלכןגע
װע־רטה און כא׳דװט װן יפאר דער גע
שןבטס-װןסענשאפט. ׳כ׳אזןנגעגרױ
-געװןסע געשעהענןשען פוג׳ם עבו'
ודערגענצען ח ׳פאלקם-׳ליעדער אויץ
אן װיאונדעריכארען אופן דן געשןכיט
׳לןבע מםורוית, א ׳דאנק װאס מןר זי_י■
ניען כיבילת צו קומען צו װןכטיג?
געשןכטלןכע ימםקנות אפילו װעגןך
צי_יטען, װאם פון זײ האכען זןך נןשג
אוי׳פגעהיטען ׳קיין שום ׳ראקומענטי;
פון רעם גרויםען פוילייש-אידישע
דןכטעיר. ׳
אןן אנפאנג פון רער ערשטע
װעלט-מלהמה אןז פרץ וגעשט^ירבען
אןיצט, אןן ידן ערשטע זןכעין חדשי
פיון רע׳ר דצװיןטעיר וװע׳לט-מלהמ
גוםם׳ט דאס יגאנצע עװלןשע אידעל
טהום, געפװניגט און געשענדעט פי
דעם װןלדםטען און כארכארןשםמן;
ו-יארשא/ דא־,ם אןדישע װארח
פרצ׳ם װאחטא, איז איצט ,;עשעג
און יחרוב.
וויארשא װעט דאיס יאיהרי נןט יפייע
רען פרצ׳ס ׳פינף אין צװאנצןיגםטע
יאוזרצײמ.
צו פרצ׳ם ״אוהל״ װעלען אןדן
שחיבער רא׳ס יאה׳ר נןט יקומען זא)
-גען קדיש.
װיאס פאר א שעיהן און טרװערן
׳פאלק׳סטןמלןך מעשיה׳לע װאלט פי־
אלןןן אגגעשרןבען װעגען דעם טויי
פון א אןדןשען דיכטער, און װעגע
זי_ין פןנף און צװאנצןגםטען יאהר
צי_יט, װאס אןז נ י ט גע׳פיױערו
געװארען, וװיױל זי_ין ׳גלות־לאנד אן
חרוב וגעיװארען יאון זי_ין גלות-פאל
האט זןך געחא׳נגעלט מןטיאי איכזריות׳
דןגען טויט. און דן טרויעריג
קענט הײסען? ״&ון אייין װעל•
מלחמה צו דער צוװײטער.'
ארער ־װעלבע עס אןז ואנדערע ביא־
גלויבט^ יחעוית.
,ר$ם אןז ב׳לי ׳םפק אויך נוגע רן
אלטע אןרןשע, יכיחוור כןיבלןשע
פאלקס-ליערער, װ$ם מיר גע׳פינען
ואןן 8 גחיםער מ$ס פארשפרןןט אן-
בער ,רעם גאגיצען ׳תגי׳י׳ך. עם אןז רי
עלטיםט-ע פארם פון חבטונוג כױ אן-
ירען, וװא״ם גרןןבט כמעט ־כןז צו יענע
׳גרויע אנהויבען פון רער ^לגעומױ-
נער מענשלןבעור -פאעזיע. זןןער
אורטן-מלןכע, איפט !אורכאאןםטןשע
פ-ארמען כאװװזען אונז,, א׳ז מןר ה$-
בען ד$ צו טהון מיט זעהר ,אין אל-
טען לןיטערארןשען מאטעריאל, ל.יע-
׳ךער, װ$ים זײנען א.ויף דער הןןםער
מןנוט געכוירען געװאירען, װאיס זי_י-
נען פון רער הןםטארןשער םןטואר
ציע א׳רוים גע׳װארען געשאפען, װעל־
כע זןן כאזןנגען. פון זןן טראגט זןז
רער גײםט פוןיקאלעקטןװען שאפען.
זןן זײנען רער אויסררוק פין רעם ,װן
,דאם פאלק רעאגןרט אויף .געיװןםע
געשעהענןשען אןן, זי_ין לעבען, םי_י■
גלןקלןכע און םי_י טרויעחגע. און
אזוי װן רוא׳ם ׳פאלק רערטי, אזוי אןז
אויך זײן רןכטונג: קו׳רץ, ש^רף,
פילאםטןש און פו׳אנטןרט.
מןט ךעם איקט ׳פון יציאת מצרים
און קריעית ים-םוף זי_ינען פארכוינדען
צ׳וויןן הערלןבע זיעג-ליערער, װא׳ס
־דא׳ם יפאלק האט געזונגען נאך ׳דעם
אכגעהןא׳לטענעם גצחון אןיכער
פרעהי׳ן און זי_ינע חײלות. אןן שמות,
,װאו עם װערט דערצעה׳יליט ידן גאנצע
מעשה פון יציאות מצרים און ח
נםים, וװאום זינינען געיײען רערמןט
פיארכוגרען, האכען זןך אונז אןן קאפ.
ראזןגע צ״ווןן
שלא-גען יטװזענרער, חד צעהנטוי-
לייער, ,װאס ;איז געװארען יכסרר,
אלץ זפונד$םני_י איבערגע׳חזר׳ט און
׳וװא׳ס האט אונט״ער -רעם מאנאטאנעם
ק׳ל/אנג ׳פון ידי פויקען און אנירעירע
אןנ׳םטרומענטען אחינוגע-בראכט ירעם
ארומן׳גען עולם אין א ?יושטאנר פון
עגזאילטאיציע. רעם נצחון פון טאג
היאוט מען אין ואלטען אריענט עפ״י
רוב ׳געפױערט ניאך זון-פארגעה אןן
רעם קריעגם-לאגער, יאןן דער אגװע-
זענהױט ׳פון רי אנשי מלחימה, רי
העלורען פון קאמפך. די יפרויען .יפון
רעם לא״גער, װא־ם האבען געזונגען
אין ־כאר, ׳האיכען אנגעהויכען רעם
קאראהאוד-טיאנץ, יװאם יאןז געװארען
מןט רער ציי_יט אלץ שטורמדןיגער
און וװןלרע־ר. אלע הא-כען געיהיאט
־פויקען ׳אןן זןןעירע הענד ׳און צוגע-
ק־לאפט צום טאקט. ודער טאנץ און
דן בםרר, אהן אויפהער זןך יאןכער׳-
חזר׳ענדןגע װערטער פיו יליע-ד, װאם
אןז ׳געװוארען ׳געזובגען מיט דער זעל־
כןגער ־אןנטאגאציע, יהאטי אלץ פאר-
מעהרט ־דן ׳התלהכות פון רעם עולם,
װאם אןז אלץ מעהר ־און מעהר ארויס
פון ־ח כלים.
עם יזױן׳לט זיך מןןנען, א^ז כגי אזא
מין ׳פײערלןבער וגעלעיגעגהױט האט
מעיךנישט ואויסגעזונגען ,דאים גיאנצע
ליעוח עטלןכע םטראפעס, װאם
האכען ממש אנגעצונרען און פייאיר׳-
ש׳במ־׳ט ידן יהערצער מיט טרןאומף,
זײנען געװען גענו׳ג, כדי צו שאפען
א שטןמוניג פון עגזאלטאציע, פון
רןטמןשער מןמןק און רעלןגיעזער
רכקות. מען יהאט כי_י ־א,זעלכע
נצחון-פױערונגען מן יה-סתם נאר גע־
זונגען ׳דעם אנהויכ, ץאדער א טייל
פון רעם ליע׳ח װאים אןז ׳יגעװען א םך
לענגער און ,יגרעםער.
מיר יוןןםען כי_י הױנטןוגען טאג
נןשט, װעלכע פארם פון ח צװןי
זיעג-׳ליע׳רער, װאם מיןר געיפןנען אק
ךעם םפר שמו-ת ,׳און װאם האבען א
־יןרעקטע שײבות צו דעם אקט פון
יציאת מצרים, אןז ח אורשפחנגלף
כערע און עלטערע. עס אןז פאראן
א שיטה, װאם האלט, ׳א,ז דוקא דאס
קורצע מרים-ליעד (שמו,ת ט״ו, כ״א)
מוז װערען פאררעכענט פאר עלטער
אין אז יונ׳גער אןז גאר ודאם גרעםע־
רע ליעד פון "יאז ישיר״ (ט״ו,א-י"ט).
מןר קענען זןך דא נןשט ארי_ינל,אזען
אןן קײן שום לןטעראר-קרןטןשיע
חקיר-־ת אץ פרוכען באװױזען צויל עכ
װאס פאר א מע׳מיים מען 'קען נומה
זײן צו רער אדער יענער הן-פאטעזע.
ארװסגעהענדןג אכער פון דעם
שטאבדפונקוט/ אז געװעהנלןך האט
מען כײ דן ניצחון-;פי_יערונגען געזונ-
נען נאר א טןןל פון ,א- לענגערען
ליעד, אזײ קענען טןר אננעהמען, ׳אז
ריאם מרים-ליעדעל אןז טא׳קע אפ׳שר
נאר ■,או טןןל פון יענעם גירוי-םען און
ערהאכענעם ״אז ישיר," װאס דא׳ם
פאלק האט געזונגען װן מןט ׳אי?ן
מײל און מןט אןןן הארץ נאך רער
פארנןכטעניריוגער מפלה • פון ידי
מצירים בי_י דעם ים-םוף. אןן די
פװערלןבע קאראהאד-טענץ/ װאס
זי_ינען טאקע גע׳װעז כאגלןןט פון מו-
זןק; יהאט מען זןיןי, .כא׳גנוגענט מןט
דעם קצװ־/ מןט רעם ציװןן-םטראפע-
דןגען מרים-ליער.
ר$ם ליער פון ״אז ישיח אןז
אכער כלי םפק אןןנס פון ודן עלט-
םטע ליעדער פון רעם לןטערארישען
מין. עם ׳געהערט צו רי כרוייםאר-
טןגיםטע שטןקער דןכטונג/ װאם ׳יהא-
כען זןך אונז אויפגעהןט ׳אןן תנ״ך
און בלי םפק קען מען עם ואןװעקשטע-
לען אייף דער זעלבןגער הויכער לן-
טערארןשער טררגה פון א סך הער־
לןכע קא,פןטלא׳ך ׳תהלים. ראם
ליעי/ װאפ אןז געבויהען געװארען
פון דער גרויםער הןסמיארןשער םן-
טואציע; געװארען ׳געשאפען יפון א
זןנגער פון דער מדרגה פון מ׳שיה/
.פון א מין יחיד יכדורק אןז ׳כאלייד גע־
,װארען א מין רשות הרבים/ װאו
דער אירןשער כלל האט זןך קונה
שכיתה געױען. עס אןז ארי_ין אןן
דער תנ״ך-לןטעראטור א,לם אנאנן-
מע פאלקם-שאפונג.
ראס ליעד ״אז ישירל׳ וװאס אןן
געגענזאץ צו דעם קוירצען פאלקם־
טןמלןכען מרים-ליעד/ ה׳איט ׳א טענ-
ךענץ און אןז גרוים אןן זי_ין גאנצער
׳קאנצעפציע/ ׳אןז יכאזעלט פון
דעם געדאנק פון דער אלמעיכטןגקױט
פון גאכ/ װאם דן ם׳דרי כראשיתי, דן
גאנצע יאטור היאכען נאר דןי אןןג־
צןגע אויפגאכע צו׳ידיענען און ער־
פןלען זי_ין גרויסען רצון.- אןן אט
רעם מזמור שפןרע־ן מןר דעם הויך
פץ דער אןןכן־גקײט-
״אז •שיר״ װן ׳אילע אמתי׳ע רןכטונג
האט על;א,ן און װןזיע/ עמאציע אין
קראפט. ע,ם אןז פרןש; לעכערןג
אין צאפעלדןג. עס האט יפארב/
שװאונג און ׳פאנטאװע און אןז פל^ס-
טןש אןז זי_ין אויםידרוק. עם אןז
גראנדיעז אןז זײנע נאטור-שןלודערונ-
גען און עלעמענטאח אן אפאטעאזע
אײף גאטי/ ,װאס אןז רן אןןגענטלןכע
סכה פין ׳דעם ,גרוי׳םען נצ׳חון./ .ײאש
האט געכראיכט <די ישועה.
אןן ח ליעךער האט דאם אן-דןשע
פאלק רעאבןרט אויף דן יגרויםע וגע-
שעהעגןשען אןן זי_ין געשןכטע. נע-
כעז דעם זאגען און ׳דערצעהלען/
־ן;;מ דאכ פא^ק נעזינגען אץ גע•
לןכטעט ז*ן הןםטאריע.• עס האט
אײך אןן דעם ״אז ישיר״ ליעד
אװעקגעשטעליט א לואונ.דערכא.רען
מאנימענט פון הויבער קןנסטלעין-
שער שאפ^ניג, פארכוםדען מןט דער
גדוי׳סער ׳געטלייכער אןרעע; יעם ׳א?ז
אן עפאם פון העראאןשע מעשים פון
יענער'׳אלמער, יגרויער ׳פארגאנגענ־
הױט, װאם אןדזר געשיכטע אןז גע־
װארעי אדןכערגעטראגען דור אי־ין,
דור אײם, פון פא׳טער אויפ׳ן ק?נר׳
ייז אןן אונזערע טעג. ־


.1940 ,ב2611 ,7<19>1לע ,מס11€1ס1
די צײט — 4
צ,ו פארשפרײטען ליכט פון יהדות
(נאכדרוק פון אר׳טיקלען פון דע׳ר #בטײלונג
פארבאט?גן. ציטירען קען מ?גן אנגעבענדיג
דעם נאמען פון מחבר און קײעלע).
צײפ םנורח
והנות נננך
♦♦♦
פװ תנװ. י. ק. גא׳לדבלום
אין מי_ין ארטיקעל .ער,ב פיסח אין ךי
״צגיט״ האב איך ארומגערערט, װי
א:דעין ךאתפען האנרלען אין א;׳צט?גען
פםידו, וװי זיי ידאךפען שטרעביען צו
פאירװירקליכען ךעם לשנה הבא
בארעה ריישראל.
א:ן רעם ׳ארטיקעל װיל א:ך ז:ך אב־
שטעלען אויף רער .צװײיטער גירויםער
לעהרע פון ייציאת מצרים: ״והגךת
לבנך,״ רו זיאליסט זיאגען רײן קינר!
אין קיין ױם טוב שפיעלט ',חאים אי-
יח׳שע ׳ק:נד נ:ט יאזיאו ראלע װ: א:ן דעם
פםח ױ׳ם טוב און מ?,ט קײן ױם טוב
א:נטעורעיס:רט ז?ך נ:ט אזוי ,דיאם א:־
חשעיק:נד װ? מ:ט דעם ױם טוב פסה.
אבגעבעגךיג זייך מײן גאנצען לע־
בען מ?,ט ק:נ׳דער ערציהונג האב איך
גענוג געזעהן די שמחה פון ׳אונזערע
קלײנע ק:׳נדער,וגלי_יןך ג׳אך פורים, װען
מען ׳פאנגט מ:ט זײ אן לעהרנען ח
,פיער קשױתיאון א׳לע נויט?,גע למורים
װןאןם געהערט צום ױם טוב פם׳ח, װ:
אזוי זײעירע פניימ׳לאך שײנען פון
פרײר. צום םדר — זאגען ׳אוגזערע
הבמים — דארף מען ח קלײנע ק:נ■
דער אויך געבען טחינקען ח אירבע
כויםות יאון מ:ר ישטעלען ,אןװועק א כום
פאר. אליהו הנביא, צו צי_יגען אז
אליהו װעט פארא:?נ:גען ח ױנגע ימיט
ח אלטע, ח ק?נדער מןט ח עלטיערן:
״והשיב לב ,איבות <גל יכנים ולכ בנים
<יל אבו׳תם״
והגרת לבנךג — רו זאלסט זאנען
רבינע קינרעח יאבער ,ג$רענק, אי
ראים װאם מען זאגיט א קינד צו טהון,
זיאל ירער ק?גד נ?ט קענען יפרעגען:
װארו׳ם ׳מהוםטו ד$ס ׳אליין ניט?
״והגרת לבנך... יבעבור זה, בעבויר זה
לא אמרתי אלא בישעה שיש מצה
ומרור מונ׳חים לפניך,״ צײג א:הם
ד׳ מצה און מרור, װען ,ראם קינר
זע ה ט , דאן קענםטו א:הם זא-
גען ״ביעבור זה,״ בלויז רײידען װעגען
א:דענ,טהו׳ם, ׳רײדען װעגען דער .גאולה
א:ז נ:ט ,געניג, ,ךאם ק:נד מוז זעהן
׳פון ױ_ינע עלטערן א׳ז זײ >א,ל::ן שטאל-
צ?רען מייט דעם אירענטהום, .איז זײ
אליין ארבױטען ופא׳ר רער גאולה, װען
נ:מ העלפט ניט ךער ״והגדת לכנך.״
קינידער ערצ:הונג, ״ושננתם לבגיך״
א:ז בי_י א:דען אלע מאול געשטא׳נען
אויף דעןו־ העבםטער מדרגה; ח
ערשטע ברכה וװאום מען גיט עלטערן,
װע׳ן <גס װערט בײ זײ׳ געבוירען א
קי׳נד, איז אז זײ זאלען זוכה ׳זגין צו
מגדל זײן רןגןם ק:גד ״לתורה, .לחופה
ולמעשים טובים." יהײנט יאבער.,
שט<ג׳הט בײ אונז ד.<גר א:ר:ש<גר
חנוןך, א:ן ר<גם וגר<גוםט<גן יטהײל פון ר:
גלוית ל<גנד<גר, אוי,ף דעור נ:ד<גר:גםט<גר
מררגה. ד<גר טרויעריגסטער בי_י-
שפי<גל א:יז ׳א:יצט א:ן ענגלאנד, ,װאו
מ:ר האביען .אזא רײכ<ג א:ר:ש<ג
קהילה, יװאס צ::כ<גנט ז:ך אויס אויף
דעם וג<גב:׳ט פון יצדקה און אונטער
ד<גם אויסרױר: ״װאס ׳ק<גן מ<גן טהון־
<גס אױ מלחמה צי_י,ט,״ לו<גרעין אונזע־
יירע ק:נר<גר א:צט א:ינגאינצ<גז פאר-
פר<גמדט פון א:ד:שיקי_יט/ ׳אד<גר אז
פי<גל, באקומ<גן ׳ז:: א:ן ׳ד: <גװאקוא:ר•
ט<ג פל<גצ<גיר א:חש<ג למודים אויפ׳ן
שפ:׳ץ מ<גס<גר און ד: גרעסטע ז:נ-
א:ז, ׳װ<גלכ<גם ײ<גט ׳בלױבןגן א א::ב:-
ג<גיר שאנד-פלעק אוי׳פ׳ן עינגל:ש<גן
א:ד?גנ,יטהום, װאם מ:ט ד<גר אויםנאהם
פון א??נ:ג?ג פל<גצ<גר און ג<גצ<גהלט<ג
:לל טהו<גר, זי_ינ<גז ח <גוװיאקוא:רט<ג
אױ־ישיע קונד׳גר נ:-ט באזארגט געװא-
ר<גן מ:ט כשר <גם<גן.
נ?.ט װ<גנ:יגער טירויערןג א?זי דער
מצב פון ׳אונזערןג א:ד:ש?ג ע,רצ:הונג
א:ינםט:מוצױג-ס א:1 לאנד׳איך װ<גלכ<ג
רא׳נגלען ױר מיט אל<ג כחות §אר
זײער <גקױםט<גנץ׳ און הגם דער
תלמוד-תורה טראיםט און די §?גד?ג-
ורױשאן אװ ם:נאגאגם טהו^ן זײ.ע׳ר
חוב און ה<גל׳פ<גן מ:ט אל^ם ןװאם זײ
ק<גנ,ען, אב<גי.ר ר: רגיב^ג א:ידישי<ג
גאולה ניט זי-ין. װ<גן ׳ח א:חגן זי_י-
נען״ארויס פון מצרים, זאגען ח חז״ל
אז יזײ זי_ינ<גן אל?ג פארא::ניגט ,ג<גיװען,
״שלא אמרו לשון הרע זה על זה״ אײן
איד האט נ?ט בארעךט דעם צװײט<גן
און אז מ<גן א?ז נאיכהער געקומען צום
׳באוחג םיני, מקבל זי_ין ׳ח תורה, א:ז
ךא׳ם צו פיעל<ג א:דען באיװאוםט ך<גר
;געראנק פון ״ויתךשם ישראל נגד
ההיר,״ ישראל הוא,ט געורוהט װי: א??ן
םאן, אלע פא.ראײנ:גט, צוליעב דעם
האובען זױ זוכהיגעװען .צו קבלת
התורה.
א:ן דעיר עת צרה א?ן ״ױעלכער מ?ר
לעבען ה,י_יניט, װען פון א:?ן זי_יט >ג?׳םט
ז?ך א:חש בלוט װ: װאסער און פון
דער צװײטער זגיט שטעהט ■א האל־
;ער מיליא׳ן איירען א:ן ארץ יש׳ראל
און קעמיפפט ,איזוי העיריש פאר ח
באפרײיאונג פון דעם א.יחישען פאלק
פון גלוןת יאון פא;ר רי באפירײאונ.ג פון
אוג׳זער לאנד פון פרעמרע הענר, א:י
א:צ.ט ח העבסטע צי_יט פון ״והיה הךם
קהיליה, די ױנגיטער ם:נאגיאג, ,טהוט
זעהר װענ:ג פאר ךעם אן׳ח^ן חנוך הזה לבס לזוברון,״ ׳זאל ח פארגאסע־
־און רער יגורל פון ח יעג?גע װעלבע
טריאגען ,אויף זיך דעם יאוך פון ׳ח א:ג-
סטןטוציעם א?זי זעהר א ,טרויעחגער.
ז/א,לען ח איחשע עלטערן און אונ-
־זערע לאנדאגער מנהיגים זי:ך גוט
פארטראכטען הי_ינט?גען פםח װעגען
׳דעם ״והגדת לבנך," אײדער עם װערט
׳צו־ישפעט איון אויפהויבען רעם א:ח-
שען חגווך אויף דער מדרגה אוייף
וװעלכעור ער ׳א?ז ׳פאר דורוית לאנ׳ג
געשט.אינען בי_י א:ידען.
ח ד׳חטע װ:כט?גע לעהרע פון
יציא׳ת מצרים א?ז איחדות. ׳רער
קרבן פסח אױ דע׳ר ס?מבאל פון
אה׳דות, ״בבית אוחד י׳אכל,״ א:ן א::ן
הויז —ואג׳ט אונז ח תורה — זאל
דער קרבן פוסח געגעםען יװערען, מען
דארף אלע צױואמען, א:ן א::ן הוױ
עםען, ׳װי_יל אהן אחדו׳ת קען ק:?ן
נע אונשולךיג בלוט פון אונזערעבח־
דע׳ר ,א:ן גלות און ׳ח פארגאםעינע
בלוט פון אונזערע חלוצים ׳א:ן ארץ
ישראל, זי_ין צו אײיך אלס זכרון, אז
אלע א:דען מוזען ז:ך א?יצט ׳׳פאראײ-
נ?גען פאר דער ׳גרויםער אויפגיאבע,
צו רעטען אונזעיר פאלק פון אונטעיר־
וגאנג יאון איקטיװ׳ צו זײן א:ן ךעם בנין
ארץ ישךאל. ךעם כום .התרעלה,
דעם בעכער פון ג:פט האכען מ:ר שוין
גענוג געטרונקען ׳און עם איז שוין
צי_יט אז מי׳ר ,זיאלען דערלעכען צו
טחנקען פון דעם בויס ישועות און ח
ישועה װעט מ?ט ג,א,ט'ם ה?לף קומען,
,ווען מ?ר יװעלען אױגמאיל יפאר אלע
טאיל מאבעין א םוף יצו דעם פרוד
לבבות װאם הערש׳ט בי_י יאונז און אלע
צוזאמען פחמע און פרי_יע וװעלען יא׳ר־
בױטען פא׳ר דעד ני_יער .גאולה, װאם
מױ ר׳ומען און װעט קומען.
שיר השירים

הרב אב׳רהם יצחק ה׳בהן ק׳וק,
שר׳ײבענריג װעגען רעם ה::ל:גען ז?ו
.פון שיר-השירים, זיאגט:
גר׳אר רבי עקיבא איז ד׳אם .געװען
צער אומה, װי׳אם ליגט אוייםבאהאל־
טען א?יץ שיר-השי׳רים...
שועלים ישטינים מחבלים
ב׳רמים
ירער ׳תנא., װאם היא,ט .געזאגט, אז ר.י י אין ירער םל׳איבא,דקער ישיבה ׳איז
גאניצע װעלט א?ז גא׳רנ?שט וװעירטה ■ געװען א בחור, װעמען מען הןט נע׳-
א:ן פא!רגלי_יך מ?ט׳ן טאג, א:ן וװעל-! רופען ״ניפתלי דער 'משכילף׳ ש.
כען שיר-השירים א:ז געגעכען ׳גע- אנ—םק:, װען ער איז געװען א:ן
װ׳אךען צו א:דען, ׳װי_יל אלע כ׳תבים ׳ סל,*אבאדקע, אױ נתפעל ,געװוא׳רען פון
,זענען קורש און שיר-השירים א?ז! אט דעם מוםר׳װק-יחכטער, ,װעלכער
קוד׳ש-קדשים, װי_יל רכי ע׳קיבא, דער האט געש׳חבען פיעל שירים און זײ
גרוייםער אוהב השם, דער, יוװאם ,װען
מען האט הא,ט געקעמט זי_ין לי_יב
מ:ט איי_יזערנע קאימען, היאוט ער יגע-
קענט ענטפערען: מי_ין גיאנץ לעבען
האב א?ךי ז:.ך מצער געװען: װען ׳װיעל
א?,ך שוין קיאנען מקײם-זױן דעם
״ואהבת את יד׳ אלקיך בכל לבבך
ניישט ערלויבט צו פא,רעפענטל:בען.
ער אױ געוװען דערבי_י זעהר /א׳ פרו־
מער און בעל-מוםר. פא׳רקוקענחג
ז?׳ך אויף א:הם האבען װך נ׳אך פיעל
בהורים גענומען צו
רער ״אלטער״ זי:? פארװעהרט. א,ו,
ווען , .^ןז^ 183עח; מחז׳
ופו קיםר *זידער דני
ובכל נפשך״ — אט ער האט געקאנט ' נפת׳לי? האט דער אלטער ז:: גע-;
באגרניפען דעם בא׳הא׳לטענעם אוצר ענטפערט:
פון דער בענ׳קשאפט פון דער ,גאנ- א:ן ׳שיר-השירים איז געזאגט:'ו
חזנים ורנהעל
־עם הזנ׳ס תירוױ אויח ױינע פיעיר השױת
.ךעיר אלטער תירוץ עבירים הײנו
קען אויך ריענען אונזערע ביחדער
הזנים ךאו א:ן עננלאנד אלם תירוץ
אויף ז??ערע 4 קשיוית. זײ ברויכען
נאר אומבױטען רעם ,זאץ עברים
הײנו און זאגען עברים הננו. װ:
באװאו׳םט האבען ירי חזנים אניבער
רער גאנצער װעלט א:ן ח פיחהער-
ריגע צײיטען געלעבט ,אי .גוטען טיאג,
װגיל ךי ,חזנות איז געװען פאררע־
׳בענט אלם קונםט װיא,ו יערער חזן —
אויב ער א?ז גאר אנערקענט יגעװא-
,רען פא׳ר יחזן — האט באזעםען זײגע
אײגענשאפטען, א??נער האט געהאט
א שעהנע שטיימע, א צװײיטער א ז:־
םע קאלאראיטור, א דיחטער אי.ז
גלאט געיװען א .גוטער א:מפר,אװ?,זא-
׳טאר (זאגעור) װעלבער היאןט באצוי-
בערט רעם עולם מ?ט זי_ינע ױםע
הארצוגע תפלות, און ׳דער א:ח׳שער
פו-בליקום א:ז געלאפען ,גיערן א:ן
שוהל צו הערען דעם חזן און געװםען
דערבי_י רעים גרעםטען תענוג ירוחנױ
׳רער חזן היאט געקענט זאגען צעהן
מאל א װארט — אב: ער האט נאר
פאורשטאינען ,װ,א,ס ער זאג׳ט — ער
־♦♦♦־
א ר 9 ט 8 ן
,פח 4 (םפעציעל פאך ח ״צײט/
(פארטזעצונג) צײט, האט איז׳א ״קאמער״ געגרינ-
| א דךבשע װײ-ליע האט ךער ״פא-
׳נ?טש,״ אלתר׳קע היײיםט ד$ס, גי_יגע-
חיג אויםגעהערט ח שװער-.צונג:גע
פויערשע רעךערי-יען פון קוטשער,
װעלכעיר באחהמט זי.ך ךא מ?ט ח
גרויםע עשיחת און געראטענקי_יט
פךן "זי_ין" פאן. װ?ירקל:ך, א,זא גע־
׳כאליעטע ערד-װ:רטש,אפ.ט א?ז א:הם,
׳אלתר׳קען,. אפילו ,אין אוקראינע נ?ט
אויםגע׳קומען צו זעהן. און ךארטען
אױ דאך ח ע׳רר פעטער און ח זון
הײםער. קיין פאכטער .איז ידער
!װעלט טהוט גןט אןיף יאזעלכע זאכען
ןפא׳ר זיי_־ן פריץ. יראם קען נא,ר א גע-
נייטער און געבילךעטער לאנר-באזי-
צער אויפטהון פאר ז:ך אל::ך יא/
ויער פארשט^רבענער זײךע ר׳ נאטע
גאטקין ׳ךאט טאקע אײנמאל דע׳ר־
|צעהלט, אז ר׳ יהושע צגיטלין אי.ז
יאיפשך ,ךער אײג׳צןגער איןך אין גיאנץ
רוסלאגר, װעלכער באזןציט א׳ װעל־
כענע ני_ין הונדערט לײב-קגעכט מןט
אלע אוני,אוװ.עגל:כע ׳ג:טער, װעלכ£
־,געהערען ,ךערצו; אז גךאף מארדיװ:־
נאװ היאט דא,ם אי׳הם אבגעטריאטען
פיא׳ר גוט געלך נ^ך אין יעיקאטעח־
ינא׳ם צי_יטען; מ?ט ,רער עןרלויבנ:ש
פו.ן ךער קגיזערטע, פאירשטעהט ז:ך...
^בערי װיאס פא׳ר א אינטיערעים האט
א?א רי_יכער אןר צו עוםק׳ן ז?ך מ:יט
ח גהאבע פויערים און מ?ט עךר-אר־
בײטען?' אויםשרגיבען היאבער פון
״אגגלןקע,״ ׳בולבעם פון דױטשלאנד,
בויען פישער-הי_יזקעם, װעל׳בע צו־
'ן׳יגעהמעז ז:ך וװען מען דארף?... א
׳מיאךנער אוךז אןן אין ךער זעלבער
|ײט,׳װ: מען דערצעהלט, פי׳הרט ער
|יאך בײ זיך א יג׳אגצע ״אקאדעמיע״
עעט אןדישע געלעהרנטע; א בית־
1דרש׳, א גירויוםע מבלײאוטעק, א
.י״קונםט-׳קאמער״ מ?ט זעלטענע זא־
|בען און אנטיקען... נא! ד#ם היאט ער
/גױין נאבנעמאבט פעטער ,ךעם גרוי-
םען..', פעטער דער גרויסער, א?ן זײ׳ן
שועלים קטגים מחבל׳ים ברמים״ —
קל:?נע פייקסעלאך פאררארבען ,װײנ־
גערטנער. װיאם אןז רער אונטער־
שיעד װער עם פארדאירבט ךעם װי_ינ-
גארטען? דער גרויםער פוקם/
צי■
דער קל??נער פיקםעל? דער תירוץ
א?ז; א גרויםער פוקים עםט נאר אויף
ח װױנטרויבען און מעהיר גארנישט.
די^'ט $דאס קלױנע פיקסעל, ,אןבער/ קאז זיו
נ:שט פונאנדערקלױבען ׳צװישען
ילו־ױנוטרויב און צװי_יג און עיר צובױםט
ח צװיי_יגען, מײנענחג, אז ראס זע־
נען װײנטרויבעיןי און אזוי-ארום פאר-
דאירבט ער דעם װײנגיאירטען...
=
דעט ׳אין פעטערבוךג. אויך ךאס
האט ז:ך ״יאשא׳ן״ פאיחגלוםט...
און מ:ט אמיאל א?ז אליתר׳קען
נמאם• געװיארען צו ברעבען ,ז:ך דעם
ק$פ א:בער אזעלכיע ענינים. ב׳מיין,
װאם האט ער גו׳פא פון אט ח אלע
לי_יב-קנעכט און געלעהרניטע? ג$׳ר-
ג:ט. ער פאהרט נ$ר איבערגעבען
א פאק געשחבענע שמאטעם יפאר
רעם א:רענ'ם ׳חבלי׳אטעק... נ?:ן!
דער ׳קוטשער מ:ט ח פאװע-פערער-
לאוך א?ן פויערשען הוט אייזי שוין אבי-
םעל צו׳פיעל בארעדעװוחג. טי_י-
טעלט מיט׳ין בי_יטש-שטעקעל װי צו
זי_ין יגלײבען... ער,' אלתר׳קע נאטק:ן,
אי?ז ז?בער, אז װען $ט דער ״באם״
יװאלט א:הם אויפ׳ן שליאך ג;,ט ;גע-
טראפען א:ן אז׳או אבגעחבענער
בריטשקע, װזאלט ער אזא העזה נ?ט
געהאט. מ:ט ״יאשא״ זי_ין פאן,
רעדט ער מםתמא :אנרערש...
אנכמורענחג ח געלבל״כע ברע־
מען מעשה-פריץ, ה$,ט אלתר׳קע
פלוצל:נג א:בערגער?םען רעם קו־
טשער׳ם בא,רעדעװחגקי_יט:
— בודיעט! (יגענויג זאל זי_ין!) רו,
ח_ין בי_יטש שטעקעל נעהם אװעק!...
א:ך יװײם, איך װײם שוין אלץ...
רער באיאדענטער קוטשער .אױ
גלי_יך אנטשןױגעןיגעװארען. איקראץ
געטהון ז:ך א:ן ׳דער היאחגער פא-
ט:לנ:צע און מ:ט אמאל צופאיבעט
ז:ך א:בער ח גוטע פערד מ:ט דער
בי_יטש׳ אויםגעלאזט ׳צו זײ זי_ין פויע־
חשע פארלעגענהײט:
— העי, העי, יקא׳לןב װא׳ס װאוק:!
(העי׳ העי, יװעלף זאלען אויך §,ך^_ די.ג באשאטעגט. גוט צוקיקען ז:ך
םעןז). י י ן ה$ט ער י^בעיר קײן צי_י,ט נ:ט געהאט.
—-------- רװי׳ארי־ם ח קארעטעי ה^ט זיך, נאב׳ץ
א אידישער ־פריץ ן ״ברויט מ:ט זאלץ״ װןךער א ריהר
* געטהו-ן, און טראט בײ טיר^ אדגינ
נאך וא׳ גו־נ&ע׳ר האלבער שיעה פאה־
רען א:ן ליא׳נגען קארייראר/ אהן א
ראך, פון צואיװאקםענע בעריאזעם,
א:ז ח וגעהויבענע קארעטע א׳חןנ־
געפאהירען אונטער א חופה פון
גר?נם. א:ן דער טיעף פון ידער חופה
— ׳אי שטײנערנער טויער מ?ט אלטע
ארנאמעניטען — און א?בער זײ א
קונ׳ציג-געפלאכטענע אויפשריפט פון
פחשע פעלד-בלומען: ״ברוך הבא.״
פון בײרע זי_יטען טויער זענען גע־
׳װען פאורפליאונצט צ׳װײ הוייכע טאפא-
בירוםט, האט א טראמעטער ,נעגע־
בען. ח טװער־פחגלען האבען ז:׳ך
בריעיט פונאנרערגעעןפענט ,און ח
ץיא׳רעטע א?ז ארכינגעפאהרעין אוץ
באלר אבגעשטעלט זיך. .א פארביגע
גרופקע פויע׳חים איז נעבען א-הר
אוי׳םגעוװאקםען. ׳ךןאם איז געײען א
ברײטפלײציוגע׳ר פויער מיט. א צו-
קעמטער רוםישער בארר, אין ־אי פלױ-
שענעם זש:לעט מ?ט בײנערנע קנעפ
און מ:ט אן אויםגענײטער העמרעל
און קראגען איבער ברײטעי שארא-
װאירעם און אין רויטע שטייװעל מ?ט
כיאליאװעם. לויט אלע םימנים, א
פחקאזשטשןק א?ן רעך גרויםער
װןרטשאפט. ער אי,ז צוגעטרעיטען
צום גאםט א״ן קאירעטע, ביאיגלײט
פון ,ציורײ גויעים. אײנע, אן עלטע־
רע, ח אנרערע, יא׳ ױנגע. ב::דע א:ן
"קאקאשנ:קעם"*) אי׳בער ח ׳גלאט-
פאורקעמטע הא,ר, אנן אויםגענײטע
בלוזעם און א:ן ׳װי_ים-רו׳ם:שע געפאם-
קעיטע קלײדלא^. א מא׳מע און
יאי״הר מאבטער, ךװטיג. אלע דרײ
האביען ז:ך טיעף טיעף פארנויגט.
און ׳דער בארחגער גוי האט דעם
גאםט דערל,אנגט ברוי׳ט מ?ט זאלץ
אוייף א הילצערנעם אויסגעמאליע־
װעטען פאלומעםןק מ?ט אן אויםגע-
נײט האנדטובעל אנבערגעדעקט.
— כלעב-םאל! מןלאםטן׳ פרא-
םןם! ...**) ־— הא,ט ׳רער גוי באגריםט
מ?ט א רײן־פ,אנ|טעד אויםשפראך,
און גא.םטפרײנדל:ך צופנהרט מ?ט ח
הענר. ׳ח באכעם פון בײרע זי_יטען
האבען ז:׳ך פארנויגט.
אלתריקע האט צױגענומען רעם
פאלומעםןק מ?ט א מ?נע פון גאר א
,גרוייםען פיריץ, װעל־כער אן׳ז שוין גע־
װאויניט צו אזעלכע באגעגעגנישען...
אגב, געבאפט א קוק אויף רער ש:ק-
םע א,ון באמע׳רקט, אז ד$ם א?ז א
ראירפישע שעהנקעט. בלוט און
מ:לח ׳ארן ח ,אויגען ,גרויםען און פי-נ-
קעלחגע, מיט לואינגע ,װיעם צגיעות׳-
8Ö¾
;געפאהרען א:ן א ברײ׳טעןך״
בלומטען פאדעור-גארטען.
י א:ן• -רער טיעף יפון ,גארטען זענען
אויום׳געווראקםען זידיײ בנינים, יװערכע
זענען ;צוז־אימענגעגא־םען אןנאײנעןם.
אין מ:,טען/ ,או הויפט-אםנגאניג פון
א פאלאץ מ?ט פל׳איבע שטײנערנע
טרעפ. רעכטם/ א פל:געל-געבגירע
מ״ט א געטורעמטען ראך און מ?ט א
בא׳חלדעטען .מגן-רור אויפ׳ן שפ:ץ.
ח "ם:גאג$ג,א/" קענ,ט?,ג/ וװיעלוכע דער
לאקײ האט רעןרמאהנט. ל?נקם —
אן עהנלןבער בנין, נאר מיט יאן אנ-
לען, מ:ט ז:?ערע גחנע שפןנידעל־ [ רערען ראך. און אנשטאט ׳א מגף
דור — אן אפענער ם׳פר פון שטײן
אויםגעהאקט און אױנגעמויערט אף-
בער׳ן געדעקטען א׳י_ינג,א'נ.ג. אלתר׳-
קע האט ז?ך אנ׳געשטויםען, אז ׳דיא,ם
מוז זײן ח חבליאטעק, א׳דער ח
".אקא׳רעמיע," פון װעלכער רער ז?:־
רע ר׳ ינאטע, עלױ השלום, ה׳א,ט דער-
צעהלט.
זיך א:ן פאר־
נאכטוגען ה:מעל ארי_ין. און ח
בל:הענחגע א:חשע באגחסונג צװ:-
שען זױ בױדען ה׳איט דערפאר אוים-
געיעהן װ: פון הףמעל געפאלען און
ן( ו- ג ן
טײץר-׳
— װעמען מײנט מען דאם? —
האט אלתר׳קע זי_ינע אויגען נ:ט גע־
גלויבטי.
רא׳ם מאל האט ךער בארעדע,װיד:־
גער קוטשער ,געשװי׳גען. ער האט/ _________
אפנים/ מורא געהאט ר^ ; (פאיטזעצונג אין געבםטעז נומער
ױנגען ",פיאנהטש." דער קאלטבלו־
טונער לאק:: א:ן ל:װר::ע האט העפ-! - -
ל:ך נעענטפערט: א טעות פאררייכט
ײ: הענגען געבליבען א:בער ח
עמײינרע ,וױ א ׳געװעהנל:כער ,אןר־
,בגי׳טער. ער האט צו ערפ:לען זי_יגע
פל:כטען (ידױטןם בלע׳/ז) ניט נא,ר
אלם חז׳ן נ׳אר אויןך אלם .בעל קורא, )
ב׳על ,תו׳קע; ןאטעברען האוםפ:טאלם, וג^
×™^^
א ׳מין קרוין פון פיאטשןערקצ׳ם און
כלישטשןענדי׳ג^ן שטאף.
ברויט גזיט זאלי;!... טיר בןץטען
זעהר׳!...
ןומתונות, בריית מילוות, לוױת, שבעה׳ם
האט אויך געיקענט האלטעןידעם עולםי וכדומה, אונזערע פאחנע א:רען ה׳א,־
װ: ישפעט ער היאט ,געװאלט, האט׳' [לען כאלר איראפט:ירט ח ז:טען און
ראם ק::נעם נ?יט געיטשעפעט, װגיל1 ימגהגים פון ח ענגל:שע א:רען א:ן
רער ,הזן האט ראן געראװענט אויף1 יכאוצוג צו ח >דױט:ס פון חזן, זײ היאך
זי_ין שט?מע און נ?ט אויפ׳ן ז::גיער|^ען זאגאר צוגעגעכען נאך זײערע
און נאך ,א זאך, אומעטום ה׳א,ט רעיי ,אײגענע רױטץם פון װעלכע זאיגאר ח
חזן. געהאט צו ערפילען וײנע פ.ליפ| מןעל:שע א:דען האכען קײנמאל גע׳־
טען אלם חזן און נייט אלם .בעל ׳קװאץ|הלומ׳ט. א:ך האב געהערט װ: ׳אי
וכרומה. ער האט נאר ־געברויכט צ| א;םט ענרער א:ר היאט ז:ך וצובײזערט
׳ראװינען א::ן מאל ואודער העכםטענסי ני_י אילויה: ם׳טײטש, זי_ין חזןיאױ
צװײ מאל א:ן חודש/ ׳א׳ון האט אויך נ:ט געקומען ,זאגען תהלים פאר רעיר
פארדיענט פאורישיערענע הכנםת לויה.. פון'אזעלכע רױט?,ם הא,ט מען
הש״ץ צומאל נ?ט װעניגעור פון זײן א:ן ערגעץ נ?ט געהערט. און אזוי
געװעהנל:כען געהאלט. ערשט טיט ^מ: ח פרנםים ׳און יגבאים האלטען
ז:?ער ח׳זן פאר א געװעהנל:כען אר-
|בי_יט|ר נעהמען ז?: זיך דאים רעכט
§צו אונטערדחיקען א:הם, ארויפװאר-
.עניחג אויף א:ר,ם ,אלערלײ .נויטןגע
|און איננויטײגע דױ,ט':ם, פארקלענע-
]רענדןג זי_ין געהאלט, און נאך און
|נא,ך אזעלכע גוטע מעשים װ? ז?:
|פאר,װ:לט ױך פון צי_יט צו צי_יט. אט
פא,ר װאבען צוחק האב א:ך כאגע-
גענט א חזן פון ׳ח פל:בטל:נגע פון
װיען בי_י א לויה, האט ער מ?ר דער־1
צעהלט אז פון אזא לויה פלעגט ער|
א:ן יװיען ,אהײמקומען מ:ט 150 שי-|
ל?נ,ג פא׳רידיעניםט, ,הי_ינ׳ט פוי אנדע-
רע הכנםו׳ת ׳וױ צום בי_ישפיעל חתונות,
ברית מילו,ת׳ וכדומה, ער האט אויך
צוגעגעכען דאם ער פלעגט מאכען|אזוי מוז דא א:ן ׳ח מדינות א חזן
זי_ין לעבען פון דער ה׳כינסה אלױן|װערען א ,עבד לעבדים, און אנשט-אט
אין זי_ין .געהאלט פלעגט ער שפ^-מװאס מיר זאגען צום םדר עבדים
רען. און דא א:ן ענגלאנ׳ד ,§אך-|הײנו מוזען דא ח חזנים אןמער זא
י^ו
:הרט דער חזן ױין קונסט אןנגאנ■
צען׳ ער ׳^וערט פאררעבענט ביי זיין
עבדים הננו.
־זזן בן-צױן האפמאן.
א:ן ח "צי_יט" פון 22-טען׳ מארטש
א?ז א:ן ׳דער ל:סטע פאר׳ן ני_יעם
אפיעל פאר פל?כטל:נגע און קרן
היםור פון בי־ת צױן ערשיענען א
עות׳ אנשטאט ע. גא־לדבלום דארף
— אי_יך/ באחך מ??נט מען דאם!
דער ״םלוזשקא״ (שמש) פון ׳ם:נא-
גא׳גע א?ז א מי_יםטער אויף אלע
הענד. עיר הא,ט דאם אויסגעפלאיכ-
ט?גן- ,
דער רי_יטער, װאם כאגלױט ידי, קא- י זיי_ץ ב. ג׳אלידמאן/ קאלעקטאר פון בית
רעטע, מ:ט דער טרובע אויף דער צױך ,6' ג,?נעם.
בעפעו רױבערט טורקס
*עדער אןר װ::םט אז ס׳אןז ײטא קײן
אראמאט װא,ם זאל יױך ידענען פאר-
נלױכען מ:׳ט רײנעפ ט:־ק:שען בלאט
א,־ן אז עיס איז נ?טא קײן רײנעיער
בליאט װ: דער װאם נעפינמ ױך ^ין
ח רע רעשקע ״ט־רקם7׳; און צו
10 פאר 7 פענם —
א פרײ♦ װאם יעדער הען
ייד ערלױבען — זי_ינען זײ א
אמת׳ע מציאה.
דע רעשהע
סז פאר זפ —
.טורמם׳
20 פאר 1/2